Ekim 2024 – Anıl Topçu

11 Ekim 2024 In Film İnceleme

The Banshees of Inisherin: Varoluşsal Yalnızlık, İnsan Doğasının Kırılganlığı ve Sinematik Anlatının Gücü

The Banshees of Inisherin (2022), Martin McDonagh’ın ustalıkla kaleme aldığı ve yönettiği bir film. Yüzeyde basit bir hikaye gibi görünen yapısı, derinlemesine incelendiğinde insanın varoluşuna dair evrensel sorular barındırıyor. Filmin merkezinde yer alan iki karakterin dostluğunun beklenmedik bir şekilde sona ermesi, sadece bireysel bir kırılma değil, aynı zamanda insanın kendisiyle, toplumla ve hayatla olan çatışmasının bir metaforu olarak da okunabilir. Bu incelemede, filmi psikolojik, felsefi ve sinematografik açılardan derinlemesine analiz edeceğiz.

Filmdeki karakterler, kendi iç dünyalarının karmaşasıyla yüzleşirler. Colm (Brendan Gleeson), uzun zamandır sürdürdüğü dostluğunu aniden bitirerek, hayatının kalan kısmında farklı bir anlam arayışına girer. Bu, bir kriz anıdır; Colm, yaşamının son dönemlerinde, geriye dönüp baktığında, kendisini sıradan bir hayatın ve sıradan ilişkilerin içinde sıkışmış bulur. Sanatsal ve entelektüel bir doyum arayışına giren Colm, bu anlam arayışını eski dostu Pádraic (Colin Farrell) ile bağlarını koparmakta bulur. Colm’un içsel çatışması, insanın kendi varoluşunu anlamlandırma mücadelesiyle bağlantılıdır. Hayatında bir değer yaratma arzusuyla, dostluk gibi temel insani ilişkilerden vazgeçişi, psikolojik bir kırılma noktasını işaret eder.

Pádraic ise Colm’un tam zıttı bir karakter olarak karşımıza çıkar. O, hayatı olduğu gibi kabul eden, sıradan olaylar ve rutinlerle mutlu olan bir insandır. Colm’un onu aniden dışlaması, Pádraic’i anlamadığı bir boşluğa sürükler. Film, bu iki karakterin etrafında şekillenen psikolojik çözülmeyi gözler önüne sererken, aynı zamanda dostluk, reddedilme ve yalnızlık temalarını işler. Pádraic’in Colm ile dostluğunu yeniden kurma çabaları, insanın kabul görme ve varlığının bir anlam taşımasını arzulama halini yansıtır. Bu süreç, Pádraic’in ruhsal olarak dağılmasına ve sonunda daha karanlık bir yola sapmasına neden olur. Bu iki karakter arasındaki çatışma, insan doğasının kırılganlığını ve duygusal bağımlılıklarını açığa çıkarır.

McDonagh, filmde insanın varoluşsal sancılarını felsefi bir derinlikle işler. Colm’un, hayatta geriye kalan sürede sanatsal bir miras bırakma arzusu, Sartre ve Camus’nün varoluşçu düşüncelerini hatırlatır. Colm, yaşamın anlamsızlığını fark ettiği noktada, kendi anlamını yaratmak ister. Ancak, bu yaratım süreci sırasında, insan ilişkilerini arka plana atması ve Pádraic’i hayatından çıkarma çabası, insanın yalnızlıkla olan kaçınılmaz ilişkisini vurgular.

Albert Camus’nün “absürd” kavramı, Colm’un bu noktadaki içsel çatışmasıyla örtüşür. İnsan, dünyada bir anlam arayışına girer, ancak bu anlam hiçbir zaman tam olarak bulunamaz. Colm, hayatını müziğe adayarak, bir anlam yaratma çabası içine girerken, Pádraic tam tersine, hayatın basit keyiflerinden mutluluk bulan bir figürdür. Burada Sartre’ın “varoluş özden önce gelir” düşüncesi devreye girer: Colm, yaşamın kendisine bir anlam yüklemek zorunda hissederken, Pádraic varoluşu olduğu gibi kabul eder. Bu iki yaklaşım, filmin ana felsefi çatışmasını oluşturur.

Pádraic’in masumiyetini yitirmesi ve Colm’un karanlık yolculuğu, aynı zamanda insanın kendi kimliğini sorgulamasına, yalnızlık korkusuna ve başkalarıyla olan ilişkilerinin ne kadar kırılgan olduğuna dair derin bir felsefi sorgulama sunar. İki karakterin yaşam karşısındaki duruşları, nihilizm ve varoluşçuluk arasındaki çizgide gidip gelir.

Film, İrlanda kıyılarındaki hayali bir kasaba olan Inisherin’de geçiyor. Bu izole ada, filmin psikolojik ve felsefi temasını pekiştiriyor. McDonagh, doğanın yalnızlığını ve kasvetini kullanarak, karakterlerin içsel boşluklarını ve yalnızlıklarını görsel olarak da yansıtır. Geniş, açık alanlar ve insanın bu devasa doğa karşısındaki küçüklüğü, varoluşun boşluğunu hissettirir.

Filmde sıkça kullanılan uzun çekimler, karakterlerin içsel dünyalarını açığa çıkarır. Özellikle Colm’un yalnız oturduğu sahnelerde kamera, onun düşüncelerini ve ruhsal çözülüşünü izleyiciye yavaş yavaş sunar. Inisherin’in kasvetli atmosferi, karakterlerin içsel yalnızlıklarıyla örtüşür; ada, tıpkı Colm ve Pádraic gibi, dünyadan kopmuş, kendi içine dönmüştür. Bu izolasyon, filmin görsel dilinde bir metafor haline gelir: Karakterler ne kadar birbirlerinden uzaklaşsalar da, ada onları bir arada tutar ve bu paradoks, filmin dramatik geriliminden beslenir.

Filmde diyaloglar, McDonagh’ın tiyatro geçmişinin etkilerini taşır. Karakterlerin birbirleriyle olan konuşmaları, derin felsefi sorgulamalara kapı aralayan bir yapıya sahiptir. Colm ve Pádraic arasındaki her diyalog, yüzeydeki basit bir çatışmayı anlatıyor gibi görünse de, alt metinlerinde insan doğasının zayıflıklarına ve varoluşun anlam arayışına dair güçlü mesajlar barındırır. McDonagh, bu diyaloglarla hem felsefi derinlik kazandırır hem de karakterlerin ruhsal çözülüşünü izleyiciye etkili bir şekilde aktarır.

The Banshees of Inisherin, yalnızca iki dostun hikayesini anlatmakla kalmaz, aynı zamanda insan ruhunun derinliklerine inen, varoluşun anlamına dair felsefi bir sorgulamayı da beraberinde getirir. Colm ve Pádraic’in dostluğunun sona ermesi, insanın yalnızlığına ve varoluşun kaçınılmaz sancılarına dair evrensel bir anlatı sunar. Film, psikolojik derinliği ve felsefi arka planıyla, modern sinemanın en etkileyici eserlerinden biri olarak öne çıkıyor. McDonagh’ın sinematik ustalığı, bu hikayeyi yalnızca anlatmakla kalmaz; aynı zamanda izleyiciyi karakterlerin içsel dünyalarına doğru derin bir yolculuğa çıkarır.

Bu film, insan doğasının ne kadar kırılgan, ilişkilerin ne kadar çabuk çözülebilir ve yaşamın ne denli absürt olabileceğini gözler önüne seren bir başyapıt olarak uzun süre akıllarda kalacaktır.

ANIL TOPÇU

10 Ekim 2024 In Film İnceleme

Film Analisti ile Sosyal Medya Editçiliği Arasındaki Çin Seddi

Film analizi, genellikle yalnızca anlatının çözümlenmesi gibi basit bir işlem olarak algılansa da, aslında sinematografi, montaj, diegetik ve diegetik olmayan unsurlar, mizansen, auteur teorisi, semiotikten post-yapısalcılığa kadar uzanan geniş bir teorik yelpazeyi kapsayan, son derece komplike bir entelektüel disiplindir. Bu disiplin, yalnızca film teorisi ve sinema tarihi bilgisi ile sınırlı kalmamakta; izleyicinin filmi anlamlandırma sürecini de içine alan hermenötik yaklaşımları, psikanalitik çözümlemeleri, kültürel ve politik bağlamları da içerir. Dolayısıyla, film analizi yapmak, hem formalist hem de postmodernist bakış açıları arasında gidip gelen çok katmanlı bir okuma pratiğini gerektirir.

Her şeyden önce, film analisti, sinemanın özsel yapısını çözümlemelidir. Sinematografik tekniklerin (kadranlar, plan-sekanslar, çekim açıları, kamera hareketleri) kullanımı ve bu tekniklerin yarattığı anlam ilişkilerini, Christian Metz’in sinemaya dair göstergebilimsel analizlerinden yararlanarak değerlendirmek gereklidir. Burada Eisenstein’ın montaj teorisi ile Jean-Luc Godard’ın atonal kurgusunu karşılaştırmalı bir şekilde ele almak, montajın yalnızca mekanik bir anlatı aracı olmadığını, aynı zamanda diyalektik bir anlam üretme aracı olduğunu ortaya koyar. Bu çerçevede, mizansenin filmdeki sembolik işlevi, mekânın ve dekorun yalnızca görsel estetik değil, aynı zamanda metinsel bir yapı sunduğunu da göz önüne alarak incelenmelidir. Özellikle Jacques Aumont’un mizansene dair çözümlemeleri, bir sahnenin kompozisyonunun, ışıklandırmasının ve aktörlerin mekânda konumlanışının, metinsel alt anlamlar yarattığını gösterir.

Sinema estetiği üzerine tartışırken, André Bazin’in uzun plan kuramı ve derin odak kullanımının analizi de zorunludur. Bazin, montajın sinematik gerçekliği bozduğunu öne sürerek, derin odak ve uzun planların gerçekliği yakalamada daha etkili olduğunu savunur. Bu noktada, “sinema verité” akımıyla paralellikler kurmak ve kurgu üzerine farklı perspektifleri analiz etmek, izleyicinin filmle kurduğu epistemolojik ilişkiyi anlamada kritik bir rol oynar. Deleuze’ün “hareket-imge” ve “zaman-imge” kavramları üzerinden yapılan bir okuma, özellikle modern sinemada zamanın ve mekânın manipüle ediliş biçimlerini anlamlandırmak için elzemdir. Deleuze’ün sinemada zamanın akışını kesintiye uğratan ve ona yeni bir boyut kazandıran “kristal-imge” kavramı, modernist ve postmodernist sinemanın anlatı yapılarının çözümlemesinde temel bir araçtır.

Film analizinde bir diğer önemli boyut, auteur teorisinin doğru bir şekilde anlaşılması ve uygulanmasıdır. Bu teoriye göre, bir yönetmen, tıpkı bir yazar gibi, filmin asıl yaratıcı zihnidir ve filmlerindeki temalar, üsluplar ve anlatı yapıları, yönetmenin sanatsal vizyonunun bir yansımasıdır. Bu bağlamda François Truffaut’nun auteur kuramına dair geliştirdiği fikirler ile Roland Barthes’in “yazarın ölümü” kavramı arasında bir gerilim bulunmaktadır. Analizci, yönetmenin stilistik imzalarını (örneğin Stanley Kubrick’in simetriye dayalı kadranları, Alfred Hitchcock’un gerilim yaratmadaki ustalığı veya Ingmar Bergman’ın varoluşsal temaları) yakalayabilmeli, ancak Barthes’ın metin merkezli analizini göz önünde bulundurarak, metnin bağımsız bir anlam üreticisi olduğunu da kabul etmelidir. Bu noktada, auteur teorisinin post-yapısalcı eleştirilerle nasıl dönüştüğünü ve yeniden değerlendirildiğini tartışmak gereklidir.

Psikanalitik film teorisi, özellikle karakterlerin bilinçdışı arzularını ve travmalarını anlamada önemli bir rol oynar. Sigmund Freud’un rüya teorisi, özellikle David Lynch gibi yönetmenlerin filmlerindeki bilinçdışı temsilleri çözümlemekte hayati bir önem taşır. Bununla birlikte, Laura Mulvey’in feminist film teorisi kapsamında geliştirdiği “male gaze” (erkek bakışı) kavramı, sinemada bakışın iktidar ilişkileriyle nasıl şekillendiğini sorgulayan önemli bir çerçeve sunar. Bu teorik araçlar, bir filmin cinsiyet, kimlik ve toplumsal yapıların nasıl temsil edildiğini çözümlemekte kritik bir işlev görür. Mulvey’in psikanaliz ve film teorisini birleştiren yaklaşımı, izleyicinin özdeşleşme süreçlerini anlamada merkezi bir rol oynar. Film analizinde, bu tür psikanalitik yaklaşımlar kullanılarak, karakterlerin ve izleyicinin arzularının, korkularının ve saplantılarının derinlemesine bir çözümlemesi yapılmalıdır.

Film teorisinde ideolojik çözümlemeler de kaçınılmazdır. Louis Althusser’in ideoloji üzerine geliştirdiği kavramlar, sinemada öznenin nasıl kurulduğunu anlamamıza yardımcı olur. Bir filmin hangi ideolojik araçlar ile seyirciye bir dünya görüşü sunduğu, filmin ideolojik aygıtlarının çözümlemesi ile ortaya çıkarılabilir. Gramsci’nin hegemonya teorisi, filmlerdeki kültürel temsilleri ve bu temsillerin toplumsal yapılarla nasıl ilişkili olduğunu anlamamızı sağlar. Özellikle Hollywood sineması, hegemonik ideolojilerin taşıyıcısı olarak işlev görür ve bu noktada Antonio Negri ve Michael Hardt’ın “küresel imparatorluk” kavramı üzerinden bir analiz yapılması yerinde olacaktır.

Bütün bu teorik çerçeveler ışığında, bir film analizinin yapılabilmesi, yukarıda belirtilen çeşitli disiplinlerin ve teorilerin detaylı bir biçimde bilinmesini ve bunların film üzerindeki izdüşümlerinin doğru bir şekilde yorumlanmasını gerektirir. Analistin, filmin içerdiği her bir anlam katmanını, hem sinema teorisi hem de daha geniş entelektüel çerçeveler içinde yorumlaması, film metninin derinlemesine bir çözümlemesine olanak tanır. Film analizi, sadece teknik ve anlatı unsurlarının çözümlenmesi değil, aynı zamanda sinemanın kültürel, politik ve estetik bir nesne olarak ele alınmasını gerektiren, derin bir kavrayışla yapılması gereken bir sanattır.

Sonuç olarak, sosyal medyada birkaç film editine bakarak kendini entelektüel sananların aksine, gerçek bir film analizi yapmak, çok katmanlı teorik bilgi ve disiplinlerarası bir derinlik gerektirir.

ANIL TOPÇU